Psychologiczne  i emocjonalne skutki

zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci.

 

„Współczesny świat jest przeładowany bodźcami, nierzadko wręcz przytłacza nas sensorycznie. Towarzyszy nam ciągły pośpiech, mamy nadmiar zadań i obowiązków. Za mało śpimy, za mało się ruszamy. Zewsząd atakują nas nachalne reklamy, obrazy i dźwięki. Stale, nawet w nocy, mamy przy sobie przeróżne urządzenia multimedialne. W takich warunkach nasze dzieci są przestymulowane, a ich układ nerwowy nie radzi sobie z tym przeciążeniem. Jakie są skutki zaburzeń integracji sensorycznej u najmłodszych? Integracja sensoryczna (SI) to proces zachodzący w układzie nerwowym. Polega on na odbieraniu, rejestrowaniu i intepretowaniu bodźców docierających do poszczególnych zmysłów człowieka. Odbierane bodźce są integrowane z uprzednimi doświadczeniami   i interpretowane w ich kontekście. Na podstawie tak zebranej informacji zachodzi w układzie nerwowym decyzja o udzieleniu odpowiedzi, czyli określonym zachowaniu się. Integracja sensoryczna umożliwia nam rozumienie świata, który działa na nas poprzez różne bodźce. Rozumienie, ale też określone ustosunkowanie się do tego świata, w tym zareagowanie na to, co się w nim dzieje.

Siedem zmysłów.

W układzie nerwowym człowieka wyróżnia się siedem zmysłów. Są to wzrok, słuch, węch, smak, dotyk, oraz układ przedsionkowy i układ proprioceptywny. O ile pierwszych pięć wymienionych zmysłów jest raczej powszechnie znanych i nie budzi wątpliwości, o tyle układ przedsionkowy i  proprioceptywy jawią się dla części z nas tajemniczo. Czym są te zmysły  i jaka jest ich funkcja? Receptory układu przedsionkowego zlokalizowane są w uchu wewnętrznym. Umożliwia on przeciwstawianie się sile grawitacji i utrzymywanie równowagi ciała oraz informuje o napięciu mięśni i pozwala utrzymać ciało w jednej pozycji. Dzięki niemu wiemy, w jakiej relacji znajduje się nasza głowa w odniesieniu do reszty ciała oraz,  w jakim położeniu znajduje się nasze ciało względem otoczenia. Układ przedsionkowy wpływa także na koordynację pracy obu oczu (reguluje napięcie mięśni oka).

 Zmysł propriocepcji jest inaczej zwany czuciem głębokim. Odbiera on informacje z mięśni, ścięgien i stawów, gdzie zlokalizowane są jego receptory. Informuje nas o położeniu naszego ciała w przestrzeni, pozwala wykonywać ruchy z zamkniętymi oczami, a także dostosować nasze ruchy, w tym ich siłę, do przedmiotów i otoczenia, z jakimi się stykamy. Warunkuje również prawidłową koordynację, płynność i zgrabność ruchów, wpływa na poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego oraz koordynuje pobudliwość całego układu nerwowego.

Czym skutkują zaburzenia integracji sensorycznej?

Prawidłowa integracja sensoryczna warunkuje właściwe reakcje na bodźce odbierane przez człowieka zarówno z własnego ciała, jak i otoczenia. Dzięki niej możliwe jest zachowanie adekwatne do różnych sytuacji. Umiejętność odpowiedniego reagowania na bodźce wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe, dotykowe, przedsionkowe i proprioceptywne daje nam poczucie adekwatności i skuteczności różnych naszych działań.

Człowiek doświadcza wówczas, że potrafi właściwie pokierować swoim zachowaniem i może oddziaływać na otoczenie w sposób zgodny z własnymi potrzebami i zamierzeniami. Nietrudno więc zauważyć, jak ogromne znaczenie może mieć właściwa integracja sensoryczna dla psychologicznego i emocjonalnego dobrostanu jednostki. W każdej chwili dociera do nas określona liczba różnorodnych bodźców. Gdybyśmy nie potrafili właściwie ich selekcjonować,  integrować, nie wiedzielibyśmy zwyczajnie, co się dzieje wokół nas, nie rozumielibyśmy wielu sytuacji i nie potrafilibyśmy się w nich odnaleźć.

Właściwe selekcjonowanie i interpretowanie  bodźców jest  podstawą odpowiedniego zachowania się, reagowania, działania- dzięki temu nasze reakcje mogą być harmonijne, zrozumiałe, skuteczne. Prawidłowa integracja sensoryczna jest zatem fundamentem dla nabywania kompetencji, sprawności i wiedzy. Za jej sprawą możliwa jest efektywna nauka różnych umiejętności, zarówno tych codziennych, życiowych, jak i profesjonalnych, wyjątkowych, a także budowanie wiedzy o świecie.

Dzięki właściwej integracji sensorycznej możemy zrozumieć otaczający nas świat, różne sytuacje, które mają w nim miejsce, siebie samych, a także innych ludzi. Osoba z zaburzoną integracją sensoryczną, która ma kłopoty z odbieraniem, rejestrowaniem, interpretowaniem sygnałów płynących z otoczenia i jej własnego ciała, będzie doświadczała wielu trudności  w codziennym funkcjonowaniu. To musi mieć pośredni wpływ na jej stan emocjonalny, kompetencje społeczne oraz relacje, jakie tworzy z ludźmi. Będzie to niestety najczęściej niekorzystny wpływ.

Integracja sensoryczna a rozwój dziecka.

Prawidłowa integracja sensoryczna jest fundamentem do nabywania przez dzieci różnorodnych umiejętności już w wieku niemowlęcym. Na początku chodzi głównie  o umiejętności ruchowe i psychoruchowe (reagowanie na bodźce). W dalszej kolejności prawidłowa integracja sensoryczna wpływa także na rozwój czynności samoobsługowych, uwagi, myślenia, pamięci, funkcji percepcyjnych i mowy. Potem zaś na naukę- utrwalanie wiedzy i rozwijanie umiejętności szkolnych: plastycznych, muzycznych, technicznych, czytania, pisania i liczenia.  Dziecko z zaburzoną integracją sensoryczną może doświadczyć wielu trudności w odbieraniu i rozumieniu komunikatów, na przykład poleceń nauczyciela, w interpretowaniu obrazków, zapamiętywaniu piosenek i wierszy. Prawie zawsze i prawie na pewno wykazuje trudności w skupieniu uwagi, szczególnie w otoczeniu bogatym w bodźce sensoryczne, jakim jest na przykład sala przedszkolna. Może ujawniać problemy  z koordynacją ruchową, trudnościami w naśladowaniu ruchów, zapamiętywaniu układów ruchowych, czy wykonywaniu różnorodnych zadań manualnych.

Dziecko z nadwrażliwością słuchową może mieć problem ze skupieniem uwagi słuchowej na poleceniach nauczyciela. W konsekwencji nie będzie wiedziało, co ma w danym momencie zrobić. Dziecko z zaburzeniami układu przedsionkowego będzie mieć trudność   z utrzymaniem prawidłowej pozycji ciała podczas rysowania czy jedzenia. Dziecko z zaburzoną propriocepcją może mieć kłopot z samodzielnym ubieraniem  i rozbieraniem się oraz z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych. U dziecka w wieku przedszkolnym, u którego występują zaburzenia rozwoju językowego, a także u dzieci starszych z trudnościami w czytaniu i pisaniu należy przeprowadzić diagnozę integracji sensorycznej. W przypadku stwierdzenia jej zaburzeń kluczowa jest odpowiednia interwencja terapeutyczna.

Proces terapeutyczny należy rozpocząć od ćwiczeń przetwarzania bodźców oraz ćwiczeń z zakresu planowania motorycznego. Dopiero w kolejnych etapach włącza się zadania dedykowane rozwijaniu percepcji wzrokowej, słuchowej, ćwiczenia typu papier-ołówek oraz zadania stricte „logopedyczne”.

 

Zebrała i opracowała:

Sylwia Mysło

 

Literatura:

BLI ŻEJ PRZEDSZKOLA 1.232/2021

Artykuł powstał na podstawie wywiadu przeprowadzonego z Agatą Perchalec-Wykręt (pedagog-terapeuta, specjalista terapii pedagogicznej, pedagog specjalny, terapeuta i edukator dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, terapeutka SI).